Niepłodność – przyczyny

Płodność zależy od budowy i czynności narządów płciowych oraz prawidłowego działania hormonów płciowych. U kobiet ponadto ma charakter cykliczny, kobieta jest zdolna do zapłodnienia jedynie przez około 48 godzin w każdym cyklu miesięcznym. Przeciętnie u około 80% par w ciągu roku regularnego współżycia dochodzi do zaistnienia ciąży.
Niepłodność definiuje się jako niemożność zajścia w ciążę po roku utrzymywania stosunków płciowych bez użycia środków antykoncepcyjnych. Około 15% par jest trwale dotknięte niepłodnością. Kobiety w wieku powyżej 30 lat mogą rozpocząć badania niepłodności już po sześciu miesiącach bez wystąpienia ciąży. Około 50% par, które uzyskały pomoc od specjalisty od niepłodności może zajść w ciążę w przeciągu dwóch lat przy właściwym leczeniu. Partner powinien zostać badany równolegle w tym samym czasie, co kobieta, aby wykluczyć możliwe problemy płodności z jego strony. Niepłodność jest spowodowana w około 40 procent przez kobietę lub mężczyznę; w pozostałych 20% albo odpowiedzialni są wspólnie obydwoje partnerzy, albo przyczyna pozostaje niejasna tzw. niepłodność niewyjaśniona.
Przyczyny:
Wiek - duże znaczenie ma starzenie się współmałżonków. Po 35. roku życia szanse na zapłodnienie znacznie się zmniejszają.
Zaburzenia hormonalne - około 33% przypadków niepłodności jest wynikiem zaburzeń hormonalnych, czy problemów z jajeczkowaniem. Mogą one być związane z niezdolnością pęcherzyka owulacyjnego do pęknięcia, wzrastaniem pustego pęcherzyka bez komórki jajowej, albo zaburzeniem uwalniania komórki jajowej z pęcherzyka w czasie owulacji. Wiele schorzeń, styl życia, nadmierny wysiłek fizyczny, zaburzenia odżywiania, nadużywanie alkoholu czy stres mogą wywołać zaburzenia w wydzielaniu hormonów. Nawet najmniejsze zmiany w układzie hormonalnym mogą spowodować nieprawidłowości w jajeczkowaniu.
Stany zapalne miednicy mniejszej - najczęściej związany z niepłodnością jest rozwijający się stan zapalny w jajowodach, prowadzący do ich niedrożności. Stany zapalne miednicy mogą być wynikiem septycznych poronień, korzystania z wkładki domacicznej czy pękniętego wyrostka robaczkowego. Większość zakażeń jednak wywoływane jest przez mikroorganizmy przenoszone drogą płciową. Chlamydia trachomatis jest mikroorganizmem, który wywołuje około 75% stanów zapalnych jajowodów. Rzeżączka jest odpowiedzialna za prawie całą resztę zapaleń przenoszonych drogą płciową. Ostre lub przewlekłe zapalenia mogą po jakimś czasie doprowadzić do bliznowacenia, powstawania ropni i zniszczenia jajowodów, a tym samym niepłodności mechanicznej. Właśnie 1/3 pacjentek ma trudności z zajściem w ciążę z powodu niedrożności jajowodów. Około 20% kobiet, które miały objawy zakażenia miednicy mniejszej staje się niepłodna, rośnie także u nich ryzyko ciąży pozamacicznej.
Endometrioza jest odpowiedzialna za 30 do 50% przyczyn niepłodności. Choroba polega na wszczepianiu się fragmentów wyściółki macicy (endometrium) do ściany i narządów jamy brzusznej. Żywe komórki błony śluzowej macicy w czasie miesiączki przedostają się poprzez jajowody do jamy brzusznej i tam powinny być zniszczone, jednak ze względu na zaburzenia immunologiczne, które są przyczyną endometriozy komórki te wszczepiają się. Choroba przebiega z odczynem zapalnym i bliznowacenia. W przypadku endometriozy jajników czy jajowodów ryzyko niepłodności jest szczególnie wysokie.Zespół policystycznych jajników (PCO). Dochodzi w nim do nadprodukcji męskich hormonów płciowych przez jajniki. Nadmiar męskich hormonów w jajniku wywołuje obumieranie pęcherzyka i powstanie torbielki (cysty). Z czasem jajniki powiększają się i zawierają liczne torbielki, nie występuje owulacja. Podwyższone stężenie androgenów doprowadza do pojawienia się otyłości, nieprawidłowego i nadmiernego owłosienia oraz trądziku. Występują zaburzenia miesiączkowania.Zaburzenia immunologiczne. W niektórych przypadkach, kobiety wytwarzają przeciwciała przeciwko plemnikom, dlatego organizm rozpoznaje nasienie jako obcy antygen i niszczy je. Zaburzenia autoimmunologiczne, kiedy układ odpornościowy atakuje własne komórki, mogą również być przyczyną przedwczesnej niewydolności jajników lub zaburzenia implantacji (zagnieżdżania zarodka w macicy). Ponadto niepłodność mogą powodować: mięśniaki macicy, leki, czynniki zawodowe, środowiskowe, emocjonalne, niska masa ciała (anoreksja), zbyt intensywny wysiłek fizyczny, przebyte ciąże pozamaciczne, choroby tarczycy, nerek, cukrzyca, zrosty po przebytych operacjach, aborcje, wady anatomiczne.
Diagnostyka
1. Oznaczenie poziomu hormonów oraz podstawowe badanie laboratoryjne krwi i moczu.
2. Badanie śluzu szyjkowego, wymazy i posiewy z pochwy.
3. Badanie nasienia.
4. Badanie ultrasonograficzne narządu rodnego (pod kątem ewentualnych wrodzonych wad anatomicznych, mięśniaków, itp.).
5. Histerosalpingografia – podanie środka kontrastującego do macicy; umożliwia wykrycie nieprawidłowości budowy macicy oraz pozwala ocenić drożność jajowodów.
6. Histeroskopia – polega na wprowadzeniu urządzenia optycznego do jamy macicy (w znieczuleniu ogólnym; umożliwia ocenę wnętrza macicy i szyjki (stwierdzenie obecności mięśniaków, zrostów, przegrody macicy itp.)
7. Laparoskopia – w znieczuleniu ogólnym przez dwa niewielkie nacięcia wprowadza się do jamy brzusznej kamerę, przy pomocy której oceniane są narządy miednicy mniejszej oraz chwytak, który pozwala bezpośrednio poruszać narządami. Laparoskopia umożliwia nie tylko rozpoznanie przyczyn niepłodności, ale także leczenie operacyjne niektórych z nich.
8.Badania genetyczne – jest to ocena chromosomów płciowych w celu znalezienia nieprawidłowości uniemożliwiających zaistnienie ciąży. Pozwala przewidzieć, czy para ma jakieś szanse na zapłodnienie przy wykorzystaniu różnych zabiegów medycznych.
Terapia niepłodności
Zmiany hormonalne uniemożliwiające zapłodnienie leczy się zachowawczo starając się przywrócić równowagę hormonalną i prawidłowe cykle miesięczne, a co za tym idzie owulacje.Zmiany organiczne powodujące niepłodność można leczyć chirurgicznie. Najprostszym zabiegiem jest usunięcie zrostów i poprawienie kurczliwości jajowodów. Przeprowadza się także zabiegi mikrochirurgiczne przywracające drożność jajowodów. Jeśli barierę dla plemników stanowi śluz szyjkowy stosuje się metody wspomaganego rozrodu. Najprostszą jest inseminacja domaciczna nasieniem męża. Wybrane z ejakulatu zdrowe plemniki podaje się bezpośrednio do jamy macicy, co pozwala ominąć szkodliwe czynniki znajdujące się w śluzie szyjkowym (przeciwciała, bakterie, grzyby).Przy niepłodności immunologicznej lub o niejasnej etiologii stosuje się dojajowodowe przeniesienie gamet (dojrzałych komórek jajowych z zawiesiną zdrowych plemników). W razie obustronnego uszkodzenia jajowodów bez możliwości naprawy mikrochirurgicznej stosuje się zapłodnienie pozaustrojowe. Najpierw stosuje się leczenie stymulujące, które doprowadza do dojrzewania wielu pęcherzyków jajnikowych. Następnie pod kontrolą USG wykonuje się punkcję tych pęcherzyków pobierając dojrzałe komórki jajowe. Do zapłodnienia dochodzi poza ustrojem kobiety (in vitro). Uzyskane zarodki przenosi się bezpośrednio do jamy macicy. Skuteczność zabiegu wynosi ok. 30%.
lek.med. Renata Dydyna

Niepłodność - pozostałe artykuły